Kişilik Ölçme Değerlendirme Yöntemleri

Kişilik çok sayıda faktörden oluşur ve kişiliği ölçme-değerlendirme zorlu bir iştir. Kişilik Ölçme Değerlendirme Yöntemleri söz konusu olduğunda, ölçmeye konu olan şeyi en doğru bir biçimde tanımlayan davranışın konumuz bağlamında kişiliği ortaya koyan özgül davranışların, öncelikle tespit edilmesi önemlidir. Geçerli ve güvenilir bir araç kullanmak ölçme değerlendirmede çok önemlidir. Kişiyi değerlendirme çabalarına ilk olarak milattan önce 4 yüzyılda Hipokrat’ın sınıflandırmasında rastlanır. Başlangıçta insanları farklı gruplara ayırma çabaları, bireylerin fiziksel özelliklerinden hareketle yapılmaktadır.

Kişiliği bedensel değişimler bakımından sınıflandırma eğilimlerini aşağıda inceleyeceğiz.

Kritschmer’in insanları bedensel yapılarına göre sınıflandırması

Kritschmer insanları dört tipe ayırır.

Piknik tip: Orta boylu, kilolu olma eğiliminde ve yumuşak kaslı kişiler olup, dışadönük şakacı ve sosyal olurlar.
Atletik tip: Geniş omuzlu, kaslı, kemikli olan atletik tip şiddete yatkındır.
Astenik ya da Leptozom tip: Narin, uzun boylu ve ince yapıdır. Soyut zekaları güçlü ama sosyal bakımdan zayıf kişilerdir. Yalnızlığı severler.
Displastik tip: İlk üç vücut tipine uymayan bedensel yapılara ise Kritschmer biçimsiz, şekilsiz anlamında displastik adını vermiştir.

Sheldon’un sınıflandırması

William Sheldon, Kretschmer’in çalışmalarından hareketle geliştirdiği topolojiyi, beden dokularını baz alarak oluşturmuştur.
Sheldon üç saf tip olmakla beraber, bu tiplerin hemen herkes de farklı oranlarda olduğunu ve tek bir saf tipin birinde bulunmasının çok istisnai bir durum olduğunu belirtmiştir.

Endomorf (endomorphy); bunlara vizeratonya denir. Karın bölümü ve iç organ dokuları gelişmiştir. Yemeyi seven, rahatına düşkün kişilerdir. Duygusal olarak değişken, duygularını saklayamayan iyi ve toleranslı insanlardır.
Mezomorf (mesomorphy); bu kişilere somototonya denir. Geniş omuzlu, kaslı, atletik tiplerdir. Dayanıklı ve güçlü kişilerdir. Spor ve bedensel işlere yatkın, liderlik eğilimli pragmatik yapıdadırlar.
Ektomorf (Ectomorphy); bu tiplere serebrotonya denir. Bir deri bir kemik denebilecek kadar zayıf ve sinir sistemleri gelişmiş kişilerdir. Soyut zekaya sahiptirler. İçe dönük olup, sosyal toleransı düşük, hassas, kaygılı kişilerdir. Akademiye yatkınlardır.

Bu üç farklı tip herkeste farklı oranlarda ve 7 en fazla olmak üzere, 1 ile 7 arasında bulunur. Sıralaması endomorf – mezomorf ve ektomorf olacak şekilde örneğin 1-1-6, 1-6-2, 7-1-1 gibi bir değerlendirme ile ifade edilirler.
Bununla beraber yapılan objektif çalışmalar, bedensel yapı ile kişilik yapısı arasında çok çok düşük bir ilişki olduğunu ortaya koyduğundan bedensel yapı kişilik ilişkisi hipotezleri kanıtlanmamıştır.

Bedensel özellikler ve kişilik arasındaki ilişki bağlamında ortaya konan hipotezler kanıtlanmamış ve bunun ardından çeşitli psikologlar insanları davranış özelliklerine göre sınıflandırma çabalarına girişmişlerdir bunların en bilineni Jung’un çalışmasıdır.

Carl Gustav Jung

Jung kişilikleri sekize ayırır.

İçedönük (Introvert) Yalnızlıktan hoşlanan çekingen tiplerdir çatışma durumlarında kendilerini kapatır ve kendi kendileri ile meşgul olurlar.
Dışadönükler (Extravert) sosyal yönleri gelişmiş bireylerdir iç dünyalarını başkaları ile paylaşırlar.

Jung’a göre içedönük ya da dışadönük yanı baskın olan birey, düşünen, hisseden, duyumsayan (duyularını kullanan) ya da sezgisel yönlerini baskın olarak kullanır. Bunu sonucunda ise ortaya 8 kişilik biçimi ortaya çıkar.

Jung’un 8 Kişilik tipi şunlardır:

İçedönük Düşünen tip,
Dışadönük Düşünen tip,
İçedönük Duygusal tip,
Dışadönük Duygusal tip,
İçedönük Duyumsayan tip,
Dışadönük Duyumsayan tip,
İçedönük Sezgisel tip,
Dışadönük Sezgisel tip.

Jung’un yaklaşımı değerli olmakla birlikte kişiliği bu kadar dar bir biçimde tanımlamak olanaksızdır, olsa olsa bu tanımlama kişiliğin bir görünümü olabilir.

Kişiliğe farklı açılardan yaklaşan farklı ekollere mensup uzmanlar, yine kendi anlayışları doğrultusunda farklı teknikler, testler envanterler geliştirmişlerdir.

Davranışçılar kişinin kendi kendini anlatması temelinde bir takım ölçme araçlarına başvurmuşlardır.
Otobiyografi bu araçların başında gelir. Bu teknikte, kişilerin kısaca hayat hikayesini kaleme almaları istenir. Buradan kişiliğine ilişkin çıkarımlarda bulunur.
Elbette otobiyografiler objektif olmaktan uzaktırlar.
Daha ekonomik seçenekler olan testler ve envanterler bu aşama geliştirilirler.
Testler; kişilerin, kişiye yönelik çeşitli soruları net bir biçimde yanıtlanmasına dayanır.

Envanterler ise çeşitli kişilik özellikleri ile ilişkili olarak ifade edilen kısa maddelerden oluşur. Katılımcıdan, önerilen ifadelerden, kendi durumuna uygun ifadeleri seçmesi istenir. Katılımcının yanıtlarından çeşitli çıkarımlarda bulunulur Burada ise katılımcının net ve doğru yanıtlar vermesinin zorluğu açıktır.

Kişiliğe sosyal öğrenme bağlamında yaklaşanlara göre, diğer bireylerin kişiyi anlamaları ve incelemeleri önemlidir. Bakış açısına göre, öncelikle gözlem yoluna başvurulur.

Gözlem

Kişinin doğal ortamında ya da doğal ortama benzer olarak yapılandırılmış bir alanda izlenip incelenmesine gözlem denir.
Bunun için özellikle gözlemcinin iyi yetişmiş olması önemlidir. Burada bireyin davranışları ile çevre etkileşimi takip edilir. Daha ziyade davranışçılar ve sosyal öğrenme kuramcıları tarafından kullanılır.
Doğal gözlem; birey doğal ortamında hedefsiz ve amaçsız olarak sadece gözlemlenir.
Sistematik gözlem; birey sadece belli davranışlar bakımından gözlemlenir.
Durumsal gözlem; bireyin belli bir durumda ne tür davranışlar göstereceğini belirlemek amacıyla gözlemlenmesidir.

Bireysel görüşme

Yüz yüze konuşarak bilgilenme sürecidir iki şekilde görülür.
Yapılandırılmış görüşme; önceden hazırlanmış standart soruların sorulması şeklinde gerçekleştirilir.
Yapılandırılmamış görüşme ise sorular önceden hazırlanmış ya da standart değildir. Görüşmenin gidişatına göre sorular şekillenecektir. Görüşme sürecinde, özellikle görüşülen kişinin rahatlaması ve heyecanın geçmesi hedeflenir. Bireysel görüşme farklı ölçme değerlendirme araçları ile de birlikte kullanılabilir.

Kişilik envanterleri

Projektif Testler

Projektif Test uygulamaları terapiste başlangıç noktası sağlaması bakımından önemlidir.

Rorschach Testi

1920’li yıllarda Hermann Rorschach’ın geliştirdiği test, mürekkep lekeleri şeklinde dizayn edilmiş 10 kart dizisinden oluşur.

Tematik Algı Testi
1930’lu yıllarda Henry Murray geliştirmiştir. Testte kişilere çeşitli resimler gösterilir ve bu resimleri kullanarak bir hikaye oluşturmaları istenir. Kişiler gösterilen resmi kendi kişisel dünyaları bağlamında yorumlayarak anlatırlar. Anlatımda belli başlı ipuçları verirler. Testin önemi, danışma sürecinde iletişim başlatacak olmasındandır.

Objektif Testler

Kişilerin durumsal duygu, düşünce ve tepkilerini standardize edilmiş bir yönergeler bütünü ile ölçüp değerlendirme sağlayan araçlardır. Test şeklinde kurgulanan araçlar kişilerin kendileri tarafından doldurulur.

Mesleki Kişilik Envanteri (Occupational Personality Questionnaire – OPQ)

OPQ, Saville ve Hordswort tarafından, iş hayatına yönelik geliştirilen bir evnavterdir. 30’dan fazla kişilik yönü içerir.
OPQ, 100 sorudan oluşur. Bu 100 soruya verilecek olan yanıt, önerilen 4 ayrı ifade arasında seçilir.
Envanter 3 temel kişilik profili ve 7 yan kişilik profili olmak üzere, kişiliğin 10 boyutunda veri sunar.
OPQ ile ölçümü yapılan üç temel kişilik profili şunlardır:

İnsan ilişkileri,
Düşünce tarzı,
Duygu ve ruh hali.

OPQ 1 yıl sonra tekrar uygulanabilir.

Myers Briggs Tipolojisi (Myers Briggs Type Indicator – MBTI)

Jung’un kişilik çalışmalarını baz alan Katherine Myers ile Isabel Briggs tarafından geliştirilmiştir. Envanter, katılımcısına 126 soru yöneltir ve sonuçta 16 farklı kişilik tipinden birine ilişkin bir sonuç elde edilir.

Kişilik tiplerinin belirlenmesinde dört ölçü kullanılır. Bu dört ölçü aşağıdaki maddelerde yer alan ifadeler birine denk gelir. Elbette bu ifadeler baskın özelliği gösterir ve diğer ifade etkisizdir anlamına gelmez. Hayatın içinde örneğin içedönük birinin, dışadönük bir tarz sergilemesi bunun gibidir.

Dışadönük (E) ve İçedönük (I),
Duyumsayan (S) ve Sezgisel (N),
Düşünen (T) ve Hisseden (F),
Yargılayıcı (J) ve Algılayan (P)

Kişilik özelliklerini sembolize eden parantez içerisindeki harflerden, her sıradan birer tane olmak üzere 4 harfin bir araya gelmesi ile kişilik tipleri ifade edilir.
Kişili tipleri şu 16 harf ile ifade edilir.

ESTJ	ENTJ	ISTJ	INTJ
ESTP	ENTP	ISTP	INTP
ESFJ	ESTJ	ISFJ	INFJ
ESFP	ESTP	ISFP	INFP

Minnesota Çok Yönlü Kişilik Envanteri (MMPI)

550 sorudan oluşan bu ölçek, fiziksel ve psikolojik unsurları da kapsayan duygusal ve heyecan tepkilerini ölçmeyi amaçlar. Envanter, 10 alt ölçek ile çeşitli ölçümler yapar. Bunlar aşağıda verilmiştir.

Hipokondri; kendi sağlığına ilişkin yorumlar,
Depresyon; kötümserlik, umutsuzluk,
Histeri; psikosomatik rahatsızlıklar,
Psikopatik Sapma; topluma ters, ahlak dışı davranış,
Erillik – Dişilik; erkek ve kadın değeri ifadelerinin ölçümü,
Paranoya; şüphecilik,
Psikasteni; anlamsız tekrarlar gerçekleştirmek,
Hipomani; anlamsızca heyecanlı ve bir miktar taşkınlık,
Sosyal içe dönüklük; sosyal ilişkilerden kendini yalıtma.

16 Kişilik Özelliği (16PF)

Raymond Cattell öncülüğünde bir grup tarafından, kişiliğe ilişkin 16 özellik belirlemiş ve kişilerin bu 16 özelliğe, hangi oranda sahip olduğunu tespit etmek amacıyla, bir ölçek geliştirilmiştir. Envanterde yer alan sorulara verilen evet – hayır yanıtları sonucu, kişilik profili elde edilir.

16 PF ile ölçülen kişilik özelliklerinden ilk 12’si kişinin diğerleri tarafından değerlendirilmesini ifade eder. Bunlar aşağıda yer almaktadır.