Her Otistik Dahi Mi? İdiot Dahiler (Savant Sendromu)

Bugün 40 yaşların üstünde yaşayanların belleğinde önemli bir yer edinen Rain Man ( Yağmur Adam ) filmindeki Raymond karakteri ile otizm, toplumumuzda en çok tanınan zihinsel bozukluk haline geldi.
Rain Man, 4 dalda Oscar kazanan ve başrollerini Dustin Hoffman ( Raymond ) ile Tom Cruise ( Charlie )’nin paylaştıkları harika bir filmdi.
Rain Man’den 30 yıl sonra ise Türk kanallarında yayınlanan bir dizi olan Mucize Doktor, yine otizm tanısı ile hayata tutunmaya çalışan bir tıp doktoru olan, Dr. Ali Vefa’nın ( Taner Ölmez ) çevresinde yaşananları konu ediniyor. Güney Kore orijinli bir dizi olan Good Doctor uyarlaması olan dizi,  toplumda çok çok konuşulup, Taner Ölmez’in harika oyunculuğu çerçevesinde önemli oranda bir otizm farkındalığı oluşturmuş durumdadır.

Rain Man’in Raymond’ı ve Mucize Doktor’un Dr. Ali Vefa’sı bazı zorluklar yaşıyorlardı elbet. Ancak ikisi de dahiydi. Peki her otistik dahi mi? Öyle değil ise nasıl?

Otizm Nedir? Otizmin Türleri var mı?

Otizm yerine, günümüzde Otizm Spektrum Bozuklukları demek daha doğru olacaktır. Zira biraz benzese de farklı sorunlar, bu arada otizm de, bu şemsiye kavram altında yerine alacaklardır.
Otizm, Amerikan Psikiyatri Birliği ( American Psychiatric Association, APA ) tarafından zihinsel bozukluklar için standartları belirleyen bir kılavuz olan DMS ( The Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders )’de Otizmi net olarak tanımlanmıştır.
Otizm tanısı için; Örneğin DMS IV’te belirtilen 12 problemden, en az 6 tanesinin çeşitli miktarlarda,  ‘sosyal etkileşim, iletişim sorunları ve sınırlı bilgi, davranışlar’ başlıkları altında yaşanıyor olması  gerekir.
Otizm:

• Belirtiler, ilk 36 ayda görülür.
• Her ırk ve kültürde görülebilir.
• İletişim ile sosyal ilişkileri ve davranışları olumsuz etkiler.
• Erkeklerde kızlara oranla daha fazla görülür. Yaklaşık olarak 4 erkeğe karşılı 1 kız.

Otizmin önemli bir gelişimsel bozukluktur.

Otizm Spektrum Bozuklukları dedik. Peki ya diğerleri nelerdir?

Otizm Spektrum Bozuklukları

1. Otizm ( Otistik Bozukluk )

İletişim, etkinlik, sosyal ilişki ve ilgi bakımından, sınırlılık söz konusudur. Sınırlı ve farklı birey, özel eğitime ihtiyaç duyar.

2. Asperger Sendromu

Asperger sendromuna, mühendis hastalığı da denir. İletişim becerilerini kullanabilen birey, sosyal ilişki kurmada sınırlılıkları sahiptir. Zeka düzeyi, normal zeka dolaylarındadır. Üst seviye beceriler edilebilir ancak söz konusu olan sosyal iletişim olduğunda, ilişki kurma, sürdürme ve sonlandırmada sorunlar yaşar.

3. Çocukluk Dezentegratif Bozukluğu

Bilindiği gibi otizm, ilk 36 ayda teşhis edilir ancak çocukluk dezentegratif bozukluğunda, 3 yaşa kadar normal gelişim gösteren çocuklarda, 3 yaş dolaylarında gelişim durur ve tersine döner. Çoğunlukla erkek çocuklarda görülür ve nadirdir.

4. Rett sendromu,

Rett sendromu, çocukluk dezentegratif bozukluğu ile benzer bir seyir gösterir. Otistik Bozukluk ve Ağır Mental Retardasyon ( yani Zeka geriliği ) ile karıştırılabilir. Genellikle kız çocuklarda görülür.
Kalıtımsal kökeni kesin olan tek spektrum bozukluğu Rett Sendromudur.

        5. Atipik otizm

Atipik otizmde, otizm spektrum bozukluğu ölçütleri tam olarak karşılanamasa da, otizmli olduğu düşünülen ve başka türlü kategorize edilemeyen vakalar söz konusudur.

Peki Otistik Dahiler?

Yine başlığımıza dönelim her otistik dahi mi? Otistik dahiler konusu, iki yüzyıldır psikiyatrinin ilgisini çekmiş bir konudur. İlk olarak 1783 yılında literatüre girmiştir ancak tanımlanması 1887’de Dr. Langdon Down (Down sendromuna adını verdiğini hatırlatalım) tarafından yapılmıştır.
Dr Down, durumun bir gelişimsel bozukluk olduğunu ancak üstün yetenek ile beraber gelişimsel bozukluk görülmesi nedeniyle, “İdiot Savant” (İdiot Dahiler) tanımlamasını ortaya koydu. Fransızca kökenli olan “savant” kelimesi, İngilizcede de yine “bilgin” olarak adlandırılmaktaydı. Dr. Down, burada “idiot” kelimesini düşük zekayı vurgulamak için kullanmıştı ancak savantların zekaları IQ  ölçeğinde idiotu temsil eden en fazla 20 – 25 düzeyinin üzerinde idi. Bu durum “İdiot Savant” (İdiot Dahiler) kavramından “İdiot”un atılarak, tanımlamanın “Savant Sendromu”na dönüşmesi için yeterliydi.
1700 yılların sonlarından günümüze deyim savant sendromu ile ilgili önemli sayıda bilimsel çalışma gerçekleştirildi.

Vurgulanması gereken önemli bir nokta, savant sendromu teşhisi alanların %50 kadarı otizm spektrumuna dahil. Ancak geriye kalan diğer %50 ise farklı Merkezi Sinir Sistemi ile ilişkili sorunlardan muzdariptir.
Savant sendromluların yarısının, otizm spektrum bozukluğuna sahip olması savant ile otizmin birlikte anılmasına neden olmuştur. Araştırmalar, bütün otizmlilerin 100 de 1’i ile 100 de 10’unun savant sendromuna sahip olduğunu göstermektedir.

Savant Sendromu Nedir?

Savant sendromu; otizm spektrum bozuklukları ya da merkezi sinir sistemi ile ilgili bir engeli olan bireylerin, bu sorunlarla aynı zamanda, olağanüstü bazı yeteneklere de sahip olunması durumudur.
Savant sendromu, doğuştan, erken çocukluk döneminden ya da merkezi sinir sistemi ile ilgili bir etkiden ( hasar görme, hastalığa tutulma gibi ) dolayı sonraki yaşlarda olabilir. Erkeklerde, kızlara göre 6 kat daha fazla görülür. Peki savant sendromuna sahip her otistik dahi mi?

Savant Sendromlular Hangi Konunun Dahisi?

Dr. Darolt Treffert savantları üç gruba ayrılır.

1. Ivır zıvır Beceri Savantları; spor, müzik, plakalar, otobüs hareket saatleri, coğrafi bilgiler gibi belli bir konuya takıntılı şekilde ilgi ve konuyla ilgili bilgileri ezberleme şeklindedir.
2. Yetenekli Savantlar; yetenekli oldukları konuda, sınırlılık sahibi olan veya olmayan akranlarından, yetenekleri ile ön plana çıkanlardır.
3. Dahi Savantlar; yetenekli olduğu alanda, gerçekten olağanüstülerdir.

Savantların yaygın görülen yetenekleri çoğunlukla 5 grupta ele alınabilir.

1. Müzik; enstrüman çalma, solistlik ya da beste yapma.
2. Sanat; resim ve heykel yeteneği.
3. Matematik; sayısal işlemler.
4. Mekanik – Mekansal Beceri; harita, yapı oluşturma, yön bulma.
5. Tarih hesaplama; herhangi bir zaman aralığını, ezberden çeşitli zaman birimleri üzerinden ( Ay, hafta, saat, dakika, saniye gibi ), çok kısa bir sürede ve tam olarak hesaplayabilme.

Daha seyrek rastlanan savant becerileri ise şunlardır:

• Müthiş dil becerisi ( poliglot ).
• Üst düzey de, duyuları ( Tad, koku, görme gibi ) ayrıştırma.
• Geçen zamanın tam tahmini ( Elbette bunu bir saat, kronometre yardımı almadan yapıyorlar).
• İstatistik, adres bulma gibi konularda olağanüstülük.

Savantlar için genellikle, tek bir konuda özel beceriden söz edilebilir ancak birden fazla beceriye sahip savantlarda rapor edilmiştir.

Özel yeteneğe eşlik eden çok güçlü bir hafıza, tüm savantlar da ortak özelliktir. Hafıza çok güçlüdür ancak savant yeteneği ile sınırlıdır. Çok güçlü olan bu hafıza, hayatın diğer yanlarına yansımaz.

Yazımızdan belki şöyle bir çıkarımda bulunmak mümkün olabilir. Her otistik dahi mi? Hayır her otistik dahi değildir. Ancak bazı otistikler özellikle Savant otistiklerde dahiler bulunabilir.